Język niebinarny w tłumaczeniach

Społeczeństwa w różnych krajach mają coraz większą świadomość różnorodności płciowej, dlatego coraz częściej spotykamy się z tzw. językiem niebinarnym, który wychodzi poza tradycyjny podział płci na męską i żeńską. Jest on nazywany również językiem płci neutralnej i zapewnia alternatywę dla tradycyjnych form komunikacji. Obejmuje używanie zaimków, przymiotników i innych części mowy w sposób nieoparty na binarnej percepcji płci. W przypadku języka polskiego unika się na przykład często używanych form typu „on” czy „ona”.

Podobnie jak zawsze w przypadku tłumaczeń, tak i przy języku niebinarnym istotne jest zrozumienie kontekstu kulturowego. Terminologia dotycząca płci i tożsamości płciowej jest dynamiczna i wciąż się zmienia, dlatego tłumacze muszą być na bieżąco z najnowszymi wytycznymi i preferencjami społeczności niebinarnych. W niniejszym tekście skupimy się na tłumaczeniach z języka angielskiego na polski.

Zasady gramatyczne języka angielskiego, który jest językiem niefleksyjnym, zdecydowanie sprzyjają osobom niebinarnym. Najczęściej w takim wypadku zamiast cechujących zaimków „she” lub „he” w liczbie pojedynczej używa się „they/them/their”. Mniej powszechną praktyką jest korzystanie z tak zwanych neozaimków np. „ze/hir”, „xe/xem/xyr”, „hy/hym/hys” lub „co/cos”. W przypadku tytułów przed nazwiskiem stosuje się np. Mx. zamiast Mr., Ms. lub Mrs. Osoby niebinarne wolą też, aby używać wyrazów nienacechowanych płciowo, takich jak „folks”, „friends” lub „people”, zamiast „guys” i „ladies”. Ze wspomnianymi formami można spotkać się podczas tłumaczenia różnych formularzy, artykułów i kwestionariuszy, w literaturze oraz coraz częściej podczas tłumaczenia list dialogowych do filmów i seriali.

Jednym z największych problemów, z którymi borykają się tłumacze w przypadku próby przekładu języka niebinarnego z języka angielskiego na polski, jest fleksyjność zaimków i innych części mowy, w tym czasowników, imiesłowów, przymiotników i liczebników. Można się tu spotkać z kilkoma różnymi strategiami, co wiąże się z faktem, że niebinarność nie jest jednoznaczna. Ktoś może identyfikować się z dwoma płciami lub z żadną, bądź też nawet płynnie między nimi przechodzić.

Jeśli chodzi o język polski, najbardziej powszechne jest w tym wypadku zastosowanie form rodzaju nijakiego, nazywanego w takim rodzajem neutralnym, ze względu na negatywne nacechowanie słowa „nijaki”. W takim wypadku na przykład do czasowników w czasie przeszłym dodaje się końcówkę -om: poszłom, pisałom, myślałom itd. Czasem korzysta się też z końcówek typowych dla liczby mnogiej (i zwykle rodzaju męskoosobowego), np. poszliśmy, pisaliśmy itd., mimo że mowa jest o jednej osobie. Unika się też jednoznacznych określeń płciowych, takich jak „kobieta”, „żona”, „ojciec” na rzecz słów neutralnych, takich jak rodzic, partner, osoba. Połączenia słowa „osoba” z przymiotnikiem/imiesłowem w rodzaju żeńskim (l.poj.) lub niemęskoosobowym (l. mn.) nazywamy osobatywami, np. osoba studencka, osoba autorska. Stosowanie osobatywów może być kłopotliwe w przypadku tworzenia napisów do filmu i nie zawsze wygodne ze wzgledu na ich długość. Istnieją też tak zwane „dukaizmy”, czyli formy zaczerpnięte z wydanej w 2004 roku książki „Perfekcyjna niedoskonałość” Jacka Dukaja. W tym wypadku zaimek osobowy ma formę “onu”, a czasowniki w czasie przeszłym przyjmują końcówkę -um, np. napisałum, powiedziałum. W przypadku języka pisanego stosuje się też formy wprowadzające niejednoznaczność, poprzez zastąpienie danej litery gwiazdką, kropką czy innym znakiem graficznym, np.  „powiedział*m/powiedział_m/powiedział…m”. 

Jak widzimy, sposobów na wyrażenie niebinarności jest wiele. Tłumaczom, którzy chcą być na bieżąco z aktualnymi wytycznymi poleca się stronę zaimki.pl, która powstała na kształt anglojęzycznej strony pronoun.is, uwzględnia jednak fleksyjność języka polskiego i wszelkie opcje, jakie ona nam daje.

Mimo że język niebinarny staje się coraz bardziej popularny, nadal istnieją wyzwania i kontrowersje związane z jego stosowaniem. Niektóre osoby, np. czytelnicy książek, mogą mieć trudności z dostosowaniem się do nowych form językowych. Część osób uważa też język niebinarny za zbędny lub niepotrzebnie udziwniony. Stanowi on jednak ważny krok w kierunku większej inkluzywności i równości, a tłumacze mogą dołożyć swoją cegiełkę do tego procesu.

Źródła: 

• https://www.przemyslenia-maniaka.pl/2019/11/maniak-marudzi-27-niebinarne-tumaczenia.html?m=1

• https://zaimki.pl/t%C5%82umaczenie

• https://queer.pl/artykul/204685/zaimkipl-strona-jezyk-polski-niebinarnosc

• https://www.washingtonpost.com/world/2019/12/15/guide-how-gender-neutral-language-is-developing-around-world/

***
Nie masz jeszcze konta w naszym serwisie?
Załóż je za darmo i dodaj swoją ofertę tłumaczeń.