Tłumaczenie stopni naukowych - jak zrobić to dobrze?

Praca tłumacza nie zawsze jest prosta, a znajomość języka codziennego, nawet bardzo dobra, czasem nie wystarcza, aby dokonać rzetelnego przekładu. Jedną z największych trudności są te elementy, które pozornie wydają się łatwe do przełożenia. W tym artykule przyjrzymy się stopniom naukowym, których tłumaczenie wzbudza wiele pytań i prowadzi do wciąż żywych dyskusji w środowisku tłumaczy.

Stopień a tytuł naukowy

Kwestię tłumaczenia stopni naukowych warto zacząć od przypomnienia, czym różnią się one od tytułów naukowych oraz zawodowych. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że w sferze akademickiej ma to duże znaczenie. W Polsce wyróżnia się tylko dwa stopnie naukowe i są to: doktor oraz doktor habilitowany. Poprzedzające je w karierze naukowej licencjat, inżynier oraz magister to tytuły zawodowe. Z kolei profesor jest tytułem naukowym.

Tytuł tytułowi nierówny — tłumaczenie stopni naukowych

Kiedy tłumacz dokonuje przekładu dokumentu, w którym pojawiają się tytuły czy stopnie naukowe, z pewnością pojawią się w jego głowie wątpliwości. Jak dokonać ich tłumaczenia i czy w ogóle należy to robić? Mogłoby się wydawać, że nie jest to wyjątkowo trudna kwestia. Większość osób, nie tylko zajmujących się językiem na co dzień, kojarzy tytuły i stopnie naukowe w innych językach. Dotyczy to szczególnie angielskiego, gdzie oczywistym wydaje się, że PhD to odpowiednik polskiego stopnia doktora. Podobnie jest ze skrótami BA lub BSc, jako anglosaskie wersje polskiego licencjatu. Czy jednak tak jest na pewno?

Gdyby ten problem miał proste rozwiązanie, nie wzbudzałby tak wielu dyskusji. Nadal jednak bywa to kwestią sporną — jak tłumaczyć stopnie naukowe? Wątpliwości pojawiają się przede wszystkim dlatego, że każdy kraj ma swój system nadawania poszczególnych tytułów oraz stopni. Oznacza to, że dwa określenia w różnych językach nie są swoimi idealnymi odpowiednikami. Droga naukowa, którą musi przebyć na przykład kandydat do tytułu magistra, różni się w Polsce i w Stanach Zjednoczonych lub jakimkolwiek innym miejscu. Ponadto w Ameryce Północnej naukowiec z doktoratem uzyskał już najwyższy dostępny mu stopień naukowy. Podejmowanie więc prób tłumaczenia naszych tytułów naukowych — o wyższej od doktora randze — spotka się z niezrozumieniem ze strony anglosaskiego odbiorcy.

Jak tłumaczyć stopnie naukowe?

Jak w przypadku wielu niejasności związanych z tłumaczeniem, tak również w kwestii przekładu stopni naukowych nie ma jednego wiążącego rozwiązania. Większość specjalistów oraz instytucji zajmujących się kwestią edukacji postuluje, żeby stopnie lub tytuły naukowe (i zawodowe) pozostawiać w dokumentach w oryginalnej formie. Aby odbiorca mógł łatwiej je zrozumieć, dopuszcza się także możliwość krótkiego wyjaśnienia w nawiasie.

Zalecenia w kwestii braku tłumaczenia stopni naukowych wynikają z faktu, że jak zostało wspomniane, tytuły w dwóch językach prawie zawsze nie są ekwiwalentne. Wykonanie przekładu wymaga od tłumacza dokonania oceny i uznania wybranego przez siebie stopnia w języku docelowym za równy temu w języku źródłowym. Takie decyzje mogą podejmować jedynie oficjalne instytucje. Dlatego warto zostawić oryginalny zapis w tłumaczeniu, a kwestię miejsca w hierarchii naukowej pozostawić odpowiednim organom.

Kiedy można tłumaczyć tytuły i stopnie naukowe?

Część tłumaczy w swojej pracy nie stosuje jednak powyższej zasady i dokonują oni przekładu stopni naukowych — szczególnie w przypadku doktora, który wydaje się najbardziej uniwersalny. Warto wtedy jednak pamiętać o konsekwencji, jeśli raz wybierze się dany odpowiednik, należy stosować go w każdym miejscu.

Tłumaczenie stopni i tytułów naukowych wiąże się dodatkowo z kwestią odpowiedniej interpunkcji. Warto pamiętać, że w wielu językach jej zasady są zupełnie inne niż w polskim. Często przywoływany tu stopień doktora zapisuje się w naszym języku małą literą, jednak już w angielskiej wersji należy użyć dużych liter. Podobnie jest z kropką, która w polskim nie występuje w mianowniku l. pojedynczej, a skrót niemiecki z kolei zapisywany jest zawsze z tym znakiem. Takie niuanse również są niezwykle ważne, dlatego trzeba o nich pamiętać, aby poprawnie dokonać tłumaczenia tytułów i stopni naukowych.

***
Nie masz jeszcze konta w naszym serwisie?
Załóż je za darmo i dodaj swoją ofertę tłumaczeń.