Wyszukiwanie zaawansowane
Załóż konto i dodaj ofertę
Trudno nie zauważyć, że podczas swojej pracy tłumacz napotyka wiele problemów, między innymi dotyczących przekładalności tekstu. Są to kolokacje, neologizmy, wulgaryzmy, archaizmy, fałszywi przyjaciele tłumacza, interferencja, idiomy, sytuacje, środowiskowość.
Idiom
Idiomy to wyrażenia i zwroty typowe dla danego języka (języka źródłowego), które zazwyczaj nie mają odpowiedników w języku przekładu (języku docelowym). Inaczej mówiąc są to słowa-metafory, składające się z dwóch lub więcej słów i występujące w zdaniu, w odróżnieniu od przysłów i powiedzeń, jako jego pełnoprawny uczestnik . Użycie w tekście idiomatyzmów wzbogaca treść oraz wzmacnia jego charakter. Jak wiadomo, idiomy oraz metafory używane są w literaturze pięknej, w publicystyce, w poezji czy też w języku Szekspira, Biblii, wystąpieniach oratorskich, rzadziej w literaturze naukowej i technicznej. Są to nie tylko wyrażenia potoczne, jak uważa wielu ludzi. Mogą one być używane zarówno w sytuacjach formalnych, jak i w slangu.
Niejednoznaczność, stałość komponentów i idiomatyczność to trzy podstawowe cechy charakterystyczne szeroko rozpowszechnionego rozumienia pojęcia, ale istnieją jeszcze dwie charakterystyczne dla nich cechy - trwałość, tzn. umocnienie się za danym związkiem wyrazowym nowego, samodzielnego znaczenia oraz odtwarzalność. Reinterpretacja komponentów idiomu jest jego cechą dominującą. Wtedy zaciera się indywidualność znaczenia, związana z jego kulturalno-historyczną przeszłością narodu i języka, ale pojawia się ekspresywność.
Jak piszą A. Zukhareva i A. Smirnova w artykule pod tytułem „Geneza idiomu i problem jego zrozumienia”, geneza idiomu składa się z kilku etapów. Po pierwsze, jego powstanie, teraz, na naszych oczach, w naszym życiu. Po drugie, kształtowanie się idiomu – kiedy ludzie zaczynają używać w języku jakieś połączenie wyrazowe, aby wyrazić daną sytuację słownie. Po trzecie, kiedy idiom umiera, zaciera się, traci swoją siłę, wpisuje się do słownika słów zapomnianych i staje się materiałem do badań i komentarzy . Idiomy towarzyszą nam całe życie, pomagają nam przeżyć i zrozumieć otaczający nas świat oraz odzwierciedlają mentalność danego narodu.
Znaczenie idiomu nie wywodzi się ze znaczenia poszczególnych tworzących go słów - idiom występuje jako całość, na przykład: da liegt der Hund begraben (niem.), (dosł. tu leży pies pogrzebany) – „w tym sęk” – w tym problem; it rains cats and dogs (ang.), (dosł. pada kotami i psami) – „leje jak z cebra” – ulewa; come hell or high water (ang.), (dosł. niech nastąpi piekło albo powódź) – „choćby się paliło i waliło” – nieważne, co się stanie; revenons à nos moutons (fr.), (dosł. wróćmy do naszych baranów) – „wróćmy do rzeczy”; стрелял (метил) в ворону, а попал в корову (ros.), (dosł. strzelał do wrony, a trafił w krowę) - „trafić kulą w płot”, czy też znane w Polsce powiedzenia „zejść na psy”, „grać na nosie”, „żyć na wysokiej stopie”, „wyjść jak Zabłocki na mydle” oraz wyrażenia biblijne: „strzała Amora”, „węzeł gordyjski”, „kość niezgody”.
Nie zawsze jednak sytuacja jest oczywista, a idiom łatwy do rozpoznania, dlatego znajomość tego typu wyrażeń i umiejętność zgrabnego radzenia sobie z nimi są bardzo ważne w procesie przekładu.
Wpadki
Najczęstsze konsekwencje nieznajomości idiomów to błędy w tłumaczeniach. Nieraz zdarza się, że czytając książkę, widzimy zdanie, które pozornie nie ma sensu. Kiedy sięgamy do oryginału, okazuje się jednak, że miało ono sens przed przekładem, tylko tłumacz źle je przełożył. Klasycznym przypadkiem jest pojawiająca się w którejś z książek dla dzieci wypowiedź „Służę windą!” w miejscu, gdzie bohater mówi „I’ll give you a lift!” (Podwiozę cię!).
Żarty i gry słowne
Zdarza się też tak, że tłumacz zna znaczenie danego idiomu, ale ma problem z jego przełożeniem na język polski. Ta sytuacja ma często miejsce w przypadku gier słownych i dowcipów. Kto oglądał na przykład „Latający Cyrk Monty Pythona” w wersji angielskiej i polskiej, na pewno wie, o czym mówię. Tłumacz musi wykazać się nie lada sprytem, aby tekst docelowy oddał znaczenie tekstu źródłowego, a zarazem nadal był ironiczny, zabawny czy prześmiewczy. Zazwyczaj w takich wypadkach trzeba zastąpić obcojęzyczny żarcik polską anegdotą, biorąc też pod uwagę tło kulturowe.
Tytuły
Prawdziwym wyzwaniem dla tłumaczy są też idiomy zawarte w tytułach. Bardzo często czytelnicy i widzowie pytają, dlaczego dany tytuł nie jest dosłownym tłumaczeniem obcojęzycznego wyrażenia czy zwrotu na język polski. Nie zawsze mają świadomość, że dosłowne tłumaczenie, czy nawet podanie polskiego odpowiednika danego idiomu, mogłoby nie nawiązywać już do treści utworu, serialu lub filmu tak zgrabnie, jak nowy tytuł. Inna sprawa, że tytuły te są też często narzucane przez wydawnictwa i dystrybutorów, którym przede wszystkim zależy na tym, aby były one chwytliwe i zachęcały do kupna książki bądź pójścia do kina. Widzowie chętniej obejrzą serial o policjantach pt. „Zawód policjant” niż „Zatwardziały konserwatysta”.
Nie ma złotego środka na radzenie sobie z idiomami w procesie tłumaczenia. Jak zawsze, zalecana jest ostrożność. Liczy się świadomość językowa. Tłumacz musi doskonale znać język, ale zarazem brać pod uwagę ewentualność, że nie zdążył poznać lub nie pamięta wielu wyrażeń idiomatycznych. Jeśli będzie z uwagą czytać zarówno tekst źródłowy, jak i ten przetłumaczony, łatwiej będzie mu wychwycić te miejsca, gdzie one się pojawiają.
Biorąc pod uwagę problemy, jakie występują podczas przekładu tłumacz musi być osobą niezwykle czujną, dociekliwą, sumienną, a przede wszystkim bilingwalną, znającą nie tylko język, ale też kulturę obu narodów. W przypadku tłumaczenia idiomów nie należy, oczywiście, tłumaczyć ich dosłownie, tylko traktować je jako całość i szukać ekwiwalentu w języku przekładu, który wywołuje ten sam efekt.
Autorzy:
Adrianna Markowska ŚWIAT POLIGLOTÓW Centrum Języków Obcych www.swiatpoliglotow.pl
Aleksandra Brożek-Sala, tłumacz języka angielskiego
Zob.: Т. Жухарева, А. Смирнова: Генезис идиомы и проблема понимания.
Zob.: К. Е. Валерьевна, С. Ю. Николаевна: Идиомы как носители концептов.
***
Nie masz jeszcze konta w naszym serwisie?
Załóż je za darmo i dodaj swoją ofertę tłumaczeń.
