Wyszukiwanie zaawansowane
Załóż konto i dodaj ofertę
W dniach 25–28 maja w Warszawie, w Pałacu Kultury i Nauki, odbyły się Międzynarodowe Targi Książki. Uczestnicy mieli możliwość odwiedzenia stoisk wielu wydawnictw, jak również wzięcia udziału w spotkaniach i warsztatach z pisarzami i tłumaczami literatury. Osobiście wybrałam się na spotkanie zorganizowane przez Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury o intrygującym temacie:
„O YA cię kręcę! Czyli jak się przekłada literaturę dla młodzieży – Anna Klingofer-Szostakowska porozmawia z Natalią Mętrak-Rudą i Filipem Sporczykiem”.
Co jeszcze znajdziesz w artykule:
- Parę słów wstępu
- Czym jest literatura YA (Young Adult)?
- O czym są książki dla młodzieży i co je wyróżnia?
- Jak tłumaczy się książki Young Adult?
- Język literatury YA
- Tłumaczenie tytułów książek
- Podsumowanie
Parę słów wstępu
Pierwsze zaskoczenie, to dość mała liczba osób, które przyszły na to spotkanie. A wielka szkoda, ponieważ było niesamowicie ciekawe (o czym za moment) i zaskakujące. Zaskoczeniem był fakt, że na scenie, poza prowadzącą Anną Klingofer-Szostakowską pojawiły się inne osoby, niż podano w programie. Pomyłka przy druku programu czy zmiana w ostatniej chwili? To całkowicie nieistotne, ponieważ całość okazała się niezwykle dobrze spędzonym czasem. Przybyli tłumacze to osoby niezwykle charyzmatyczne, z ogromnym doświadczeniem i wyczuwalną w głosach nutą żaru i zapału do swojej pracy. A rozmowa odbyła się Anną Radwan-Żbikowską, Joanną Krystyną Radosz i Filipem Sporczykiem.
Krótko o uczestnikach panelu
[źródło: materiały własne]
Anna Radwan-Żbikowska – absolwentka filologii czeskiej i stosunków międzynarodowych. Tłumaczka z języka czeskiego i słowackiego na język polski. Przekłada nie tylko literaturę młodzieżową, ale zajmuje się także tłumaczeniami ustnymi i audiowizualnymi.
Joanna Krystyna Radosz – absolwentka filologii rosyjskiej i doktor literaturoznawstwa. Tłumaczka z języka angielskiego, rosyjskiego, ukraińskiego. Redaktorka, recenzentka, dziennikarka sportowa i autorka książek dla młodzieży.
Filip Sporczyk – absolwent anglistyki, aktualnie tłumaczy głównie literaturę młodzieżową (w tym „The Love Hypothesis” autorstwa Ali Hazelwood z języka angielskiego na polski oraz książki Katarzyny Bondy i Blanki Lipińskiej z polskiego na angielski). Wcześniej zajmował się tłumaczeniami prawniczymi.
Czym jest literatura YA (Young Adult)?
Przejdźmy zatem do głównej tematyki spotkania, czyli co to takiego to YA. Zacznijmy od tego, że cały podział czytelników na kategorie wiekowe przyszedł do nas ze Stanów Zjednoczonych. W gronie pisarzy, tłumaczy oraz w branży wydawniczej trwają nieustające spory dotyczące ustalenia, gdzie zaczyna się, a gdzie kończy dana kategoria oraz które książki należy do niej zakwalifikować. Zerknijmy zatem na podział w obszarze literatury młodzieżowej.
Middle Grade
Kategoria wiekowa: Zazwyczaj obejmuje dzieci w wieku od 8 do 12 lat.
Książki Middle Grade często mają młodych bohaterów, którzy przechodzą przez różnorodne przygody i odkrywają świat wokół siebie. Charakteryzują się prostszym stylem narracji i zrozumiałym językiem, które są dostosowane do umiejętności czytania i zrozumienia dzieci w tym wieku. Poruszają różnorodne tematy, takie jak przyjaźń, rodzeństwo, nauka, przygoda, magia i odkrywanie samego siebie. Często mają one elementy fantastyczne lub przygodowe, które przyciągają uwagę dzieci i rozwijają ich wyobraźnię.
Young Adult (Młodzieżowe)
Kategoria wiekowa: Zazwyczaj obejmuje czytelników w wieku od 13 do 17 lat.
Literatura Young Adult skupia się na tematach i problemach, które są szczególnie istotne dla tej grupy wiekowej, takich jak odkrywanie tożsamości, pierwsze miłości, relacje z rówieśnikami, problemy szkolne, dojrzewanie emocjonalne itp. Książki i filmy Young Adult mogą obejmować zarówno fantastykę, jak i rzeczywistość.
New Adult (Młoda dorosłość)
Kategoria wiekowa: Zazwyczaj obejmuje czytelników w wieku od 18 do ok. 30 lat.
To nowa kategoria wiekowa, która znajduje się pomiędzy Young Adult a Adult Fiction. Literatura New Adult skupia się na tematach i przeżyciach młodych dorosłych, którzy przechodzą między etapem młodości a dorosłości. Często porusza tematy takie jak studia, pierwsze doświadczenia w pracy, samodzielność, rozwijanie relacji romantycznych, samopoznanie, walka z trudnościami życiowymi itp. Gatunki literackie New Adult mogą obejmować romans, contemporary fiction (literatura współczesna), dystopie, fantasy i wiele innych.
„Ogólnie ten podział jest stricte marketingowy, żeby sprzedawcy wiedzieli do kogo, do jakiej grupy wiekowej kierować dane książki i jest to podział sztuczny”. – podkreśliła tłumaczka p. Joanna Radosz.
Czy podział książek na powyższe kategorie dotyczy wszystkich krajów?
Okazuje się, że nie na wszystkich rynkach wydawniczych można napotkać rozgraniczenia i podziały literatury ze względu na wiek odbiorcy. Zdaniem Pani Anny Radwan-Żbikowskiej na ten moment na czeski rynek wydawniczy podział na Young Adult i New Adult nie wszedł jeszcze zbyt mocno. „Czeskie wydawnictwa mają swoje imprinty skierowane do młodzieży. […] Natomiast, z tego co się orientuję to takiej typowej literatury Young Adult czeskiej (oryginalnej, pisanej po czesku) nie ma za dużo. Jest dosłownie paru autorów, którzy piszą książki, które dałoby się dopasować do tych kategorii. […] Wszystkie tematy młodzieżowe są opakowane raczej w fantastykę”.
O czym są książki dla młodzieży i co je wyróżnia?
- Skupiają się na życiu i przygodach młodych bohaterów w wieku dorastania. Czytelnicy często mogą utożsamić się z głównymi postaciami, ponieważ przeżywają podobne wyzwania i doświadczenia.
- Podejmują tematy związane z procesem dojrzewania, takie jak szkoła, przyjaźń, relacje rodzinne, trudności emocjonalne, szukanie swojego miejsca w społeczeństwie i odkrywanie własnej tożsamości.
- Mają dynamiczną i wciągającą fabułę, która utrzymuje czytelników w napięciu. Akcja może być osadzona w różnych gatunkach literackich, takich jak fantastyka, przygoda, romans czy thriller.
- Są zwykle pisane w przystępny sposób, który jest zrozumiały dla młodszych czytelników. Autorzy starają się także odzwierciedlić młodzieżowy język i styl komunikacji, aby czytelnicy mogli łatwo się utożsamić z postaciami.
- Często dotykają ważnych tematów społecznych i problemów, z jakimi młodzi ludzie mogą się spotkać, takich jak równość, tolerancja, przemoc, choroby psychiczne czy dyskryminacja. Autorzy starają się poruszać te tematy w sposób empatyczny i inspirujący.
Jak tłumaczy się książki Young Adult?
„Szybko” – stwierdził ze śmiechem p. Filip Sporczyk. Podkreślił, że książki skierowane do młodzieży są prostsze, krótsze, nie posiadają obszernych opisów. Tempo akcji pokrywa się nieco z mediami społecznościowymi, gdzie liczy się pierwsze wrażenie i przykucie uwagi. Reszta powinna być dość dynamiczna, aby czytelnik nie stracił zainteresowania. Dlatego z reguły książki kierowane do grupy Young Adult zawierają mnóstwo dialogów. Te aspekty powodują, że takie treści tłumaczy się płynniej i szybciej.
W opozycji do niego stanęła natomiast p. Radosz, podkreślając, że tłumaczenie literatury skierowanej do młodych ludzi wymaga większego zaangażowania, ale również większego skupienia na języku i zwrotach, których się używa. „Mam świadomość, że pierwotnym odbiorcą tego tekstu jest człowiek, który się dopiero formuje”. - podkreśliła tłumaczka. Tłumacz tego rodzaju literatury powinien mieć pewną wrażliwość w sobie, szczególnie gdy tematyka książki dotyczy poszukiwania własnej tożsamości przez młodych ludzi, dotyka problemów depresji, stanów lękowych czy odrzucenia.
„Ja odczuwałam odpowiedzialność przy tłumaczeniu książek młodzieżowych, tylko trochę innego rodzaju”. - wtrąciła p. Radwan-Żbikowska - „W pewien sposób jestem odpowiedzialna za kształtowanie języka młodzieży. Najlepszym sposobem na uczenie się operowania własnym językiem jest czytanie”.
Z pewnością każdy tłumacz, a w szczególności tłumacz literatury kierowanej do młodego pokolenia, które wciąż jest plastyczne i podatne na wpływy otoczenia, powinien świadomie pracować z językiem, jednocześnie pamiętając, że jego praca i twórczość wpływa na innych.
Język literatury YA
Z jednej strony literatura młodzieżowa powinna czytać się szybko, lekko i przyjemnie. Z drugiej musi być wartościowa, nieść przekaz i jednocześnie trafiać w aktualne trendy i problemy. Najlepiej trafia się do kogoś mówiąc „w jego języku”. Czy jednak uproszczenie języka w książkach Young Adult, oparcie ich o mowę potoczną i slang, to dobry kierunek? Wielokrotnie podkreśla się, że dzisiejsza młodzież niechętnie sięga po książkę, ponieważ ma problemy z rozumieniem trudniejszych zwrotów i językiem pisanym. Czy jednak podanie na tacy odchudzonej językowo treści, użycie prostych zwrotów i struktur gramatycznych, nie pogłębi tego problemu? Na tej płaszczyźnie czasami dochodzi do konfliktów między wydawnictwem czy redakcją a tłumaczem. Jedna strona chce, aby książka była poczytna, druga zaś dba o odpowiedni poziom językowy.
Zdaniem Anny Radwan-Żbikowskiej, która czuje się odpowiedzialna za kształtowanie języka ludzi młodych, to właśnie literatura uczy nas mówić i myśleć lepiej we własnym języku. Tłumaczka nie uważa, że używanie „zbyt trudnych słów, których młodzież nie pojmie” miałaby zniechęcić do czytania i należy się tego wystrzegać. Według niej są to ludzie prawie dorośli, których nie powinno się traktować inaczej, ulgowo, zakładać ich mniejsze zdolności poznawcze. Takiego czytelnika należy traktować zupełnie poważnie.
Podobnego zdania była również Joanna Radosz, która podkreśliła również, że działania polegające na upraszczaniu języka to kolejny wybieg marketingowy. Zrównanie poziomu językowego w dół oznacza poszerzenie grupy czytelników i włączenie do niej również młodsze dzieci. To natomiast ma wpływ na potencjalnie zwiększoną sprzedaż książki. Do tego dochodzi przekonanie, że aktualna młodzież jest rozleniwiona i nie będzie skłonna sięgnąć do przypisów czy słownika, aby zrozumieć trudniejsze wyrazy. A prawdą jest, że po pierwsze nikt tych czytelników nie zapytał o zdanie i ich podejście do tej kwestii, a po drugie ludzi ci często sięgają po literaturę obcojęzyczną i nie mają żadnego problemu, aby posiłkować się przy tym słownikiem.
Na co jeszcze musi być przygotowany tłumacz literatury młodzieżowej i jakich wyzwań powinien się spodziewać?
Slang i specyfika języka młodzieży
Tłumaczenie literatury Young Adult może być wyzwaniem, zwłaszcza jeśli zawiera ona dużo slangowych wyrażeń charakterystycznych dla młodzieżowego języka. Slang młodzieżowy często odzwierciedla aktualne trendy i sposób komunikacji wśród nastolatków, co może być trudne do przetłumaczenia na inną kulturę i język.
Kontekst kulturowy
Slang młodzieżowy często ma silne powiązania z kulturą i kontekstem społecznym, w którym się rozwija. Tłumacz musi zrozumieć tę kulturę i dostosować wyrażenia slangowe do odpowiednich odniesień kulturowych w języku docelowym.
Dynamika językowa
Slang młodzieżowy jest często nietrwały i zmienia się wraz z nowymi trendami i słownictwem. Jak być z tym na bieżąco? „Ja mam młodych kuzynów i się ich pytam, czy to i to brzmi okej. Czasem w odpowiedzi słyszę, że tak to się mówiło 10 lat temu, a mnie się wydawało, że jeszcze tylko tydzień temu”. – zażartował Filip Sporczyk.
Tłumacz musi być świadomy bieżących młodzieżowych slangowych wyrażeń i potrafić dostosować je do języka docelowego, aby zachować autentyczność i aktualność tekstu.
Idiomy i gry słów
Język młodzieży często wykorzystuje idiomy, metafory, skróty i gry słów. Przetłumaczenie tych elementów może wymagać kreatywności i znajomości podobnych konstrukcji językowych w innym języku.
Przekład wierności vs. zrozumiałość
Czasami tłumacze muszą zdecydować, czy przetłumaczyć slang młodzieżowy dosłownie, aby zachować autentyczność i oryginalny styl, czy też dostosować go tak, aby był bardziej zrozumiały dla czytelników docelowych.
Specyficzne słownictwo
Tłumacz, chcąc trafić do czytelnika z młodego pokolenia, powinien być na bieżąco z aktualnymi trendami językowymi i potrafić odwzorować jego styl mówienia.
Jak sobie radzą z tym goście spotkania?
Pani Joanna, która podkreśliła, że sama w duchu ma 16 lat, po pierwsze nałogowo czyta książki młodzieżowe. Do tego na co dzień przebywa z młodymi ludźmi, co znacznie ułatwia przeniknięcie do ich świata językowego. Zauważyła jednak, że styl i sposób mówienia zmienia się tak dynamicznie, że nie widzi sensu każdorazowego dostosowywania się do niego podczas tłumaczenia, ponieważ treść takie przekładu po kilku latach może stać się zupełnie nieczytelna. Dobrym sposobem na poznanie języka nastolatków jest również podsłuchiwanie ich np. w komunikacji miejskiej czy na ulicy ;)
Ważne jest, aby tłumacz literatury YA miał wiedzę o młodzieżowym slangu i był w stanie dostosować się do specyfiki grupy wiekowej, dla której jest przeznaczona książka. Współpraca z redaktorami i konsultacja z młodzieżą docelową mogą pomóc tłumaczowi w przekazaniu autentycznego tonu młodzieżowego języka w tłumaczeniu. Natomiast kurczowe trzymanie się wyłącznie takiego stylu może spowodować odmienny odbiór treści u młodego czytelnika. Jak to określiła p. Radosz: „Wtedy czuć, że pisał to boomer i się strasznie starał”.
Należy również zauważyć, że książki z kategorii Young Adult nie są czytane wyłącznie przez młodzież, dlatego powinny być zrozumiałe również dla starszych czytelników.
Tłumaczenie tytułów książek
Tłumaczyć tytuł czy nie?
Aktualnie panuje pewna tendencja do pozostawiania tytułów książek w oryginale (zwykle w języku angielskim), ewentualnie dopisywanie mniejszą czcionką takiego tłumaczenia. O tę kwestię zapytała uczestników spotkania prowadząca p. Anna Klingofer–Szostakowska. Zdaniem p. Filipa jest to podejście czysto marketingowe, najczęściej związane z trendami panującymi w social mediach. Ostatnią książkę, którą właśnie tłumaczył, była „The Love Hypothesis” Ali Hazelwood, która była sprzedawana jako fenomen TikToka. Na rynkach zagranicznych książka promowana była z oryginalnym tytułem, co sprawiło, że również dla polskiego młodego czytelnika jest znana tylko pod taką postacią. W tym momencie próba przetłumaczenia tytułu sprawiłaby, że książka przestałyby być rozpoznawalna. Jak podkreślił tłumacz: „Jest to świadomy zabieg obliczony na sprzedaż”.
Ciekawostka!
Na rynku amerykańskim również pojawiła się książka pod tytułem „The Love Hypothesis” autorstwa Laury Steven. I ta pozycja otrzymała już polski tytuł „Zauroczona, zwariowana, zakochana”.
„Jeżeli jakaś książka »zażre« w mediach społecznościowych, to czyta ją niezwykle dużo czytelników w porównaniu do książek literatury dla dorosłych”. – podkreśla p. Joanna. Przykładem takiego „fenomenu” jest książka czeskiej autorki Petry Dvořákovej „Wrony”, która jest znana na rodzimym rynku literackim, a właśnie dzięki mediom społecznościowym stała się popularna również wśród polskich czytelników. W tym przypadku tytuł został przetłumaczony ze względu na małą znajomość języka czeskiego przez nas. To natomiast ukazuje, jak duży wpływ na marketing mają właśnie media społecznościowe.
Nieco odmiennego zdania była natomiast p. Anna, która uważa, że brak tłumaczenia tytułów może być kłopotliwy, szczególnie dla osób nieznających języka obcego. Pani Joanna natomiast dodała ciekawy przykład sytuacji, gdzie brak translacji spowodował nieporozumienie przy zakupach. Otóż klient kupujący książkę na zagranicznym Amazonie, pod oryginalnym angielskim tytułem, oczekiwał całego wydania również w tym języku. Otrzymał natomiast książkę przetłumaczoną na język polski, czego nie doczytał w szczegółowym opisie aukcji.
Ciekawostka!
Na półkach księgarni spotykamy zwykle angielskie tytuły książek z kategorii Young Adult. Dlaczego na przykład brakuje niemieckich? Ponieważ książki młodzieżowe na niemieckim rynku wydawniczym ukazują się z angielskimi tytułami.
Jak przyznali wszyscy uczestnicy spotkania, dobrym rozwiązaniem takich sytuacji byłoby podawanie większymi literami tytułu oryginalnego książki, a umieszczenie tłumaczenia mniejszą czcionką w podtytule.
Tłumacz źle przetłumaczył tytuł?
Komentarze dotyczące błędnego czy nieudanego tłumaczenia tytułów można spotkać niezwykle często. Dotyczy to zarówno książek, jak i filmów. Wyjaśniając tę kwestię, trzeba uwzględnić siłę i znaczenie samego działu marketingu. Rzadko kiedy tłumacz ma wpływ na to, jaki tytuł w przekładzie otrzyma dana książka. Czasami jest proszony o przygotowaniu kilku swoich propozycji, po czym finalnie żadna z nich nie zostaje wykorzystana, a przekład wychodzi pod zupełnie innym tytułem.
Zdarza się jednak, że pomysł tłumacza zostaje wykorzystany, a nawet doceniony w kraju pochodzenia autora książki. Takim przykładem jest „Truchlin”, czeskiego pisarza Matocha Vojtecha, a autorką tytułu, jak i całego tłumaczenia jest Anna Radwan-Żbikowska.
[źródło: materiały własne]
Warto nadmienić, że tytuł stanowi integralną część przekładu, do którego to tłumacz ma prawa autorskie. Natomiast w praktyce te dwie rzeczy traktowane są osobno, co rodzi szereg problemów i konfliktów i jest solą w oku branży tłumaczeniowej.
Podsumowanie
Książki dla młodzieży odgrywają istotną rolę w zachęcaniu do czytania, rozwijaniu wyobraźni i wspieraniu emocjonalnego rozwoju młodych czytelników. Wiele z tych książek stało się bestsellerami i doczekało się ekranizacji filmowych, co jeszcze bardziej zwiększyło popularność tego gatunku. Musimy natomiast pamiętać, że proces tłumaczenia, to nie jest tłumaczenie słowo w słowo. Jest to proces bardziej skomplikowany, gdzie tłumacz staje się tak naprawdę po części autorem danej pozycji i tak też powinien być traktowany.
Mam nadzieję jeszcze nie raz trafić na tak ciekawe spotkanie z ludźmi, którzy poza znajomością języków obcych, muszą znać kulturę i zwyczaje danego kraju, posiadać odpowiednią wrażliwość i do tego doskonale władać słowem w języku polskim. Dziękuję, że dzięki Wam Tłumacze, możemy w spokojne wieczory i deszczowe dni, zagłębiać się w świat literatury.
***
Nie masz jeszcze konta w naszym serwisie?
Załóż je za darmo i dodaj swoją ofertę tłumaczeń.
